مفصل تمپورومندیبولار (TMJ) که در فارسی به آن مفصل گیجگاهی فکی گفته میشود یک مفصل گوی و کاسه کوچک است که استخوان فک (فک پایین) را به استخوان گیجگاهی جمجمه متصل می کند. این مفصل توسط چندین ماهیچه و رباط حرکت کرده و تثبیت می شود. مفصل گیجگاهی فکی در واقع همان مفصل و عاملی است است که به ما اجازه می دهد دهان خود را باز و بسته کنیم و فک را از یک طرف به سمت دیگر حرکت دهیم تا بتوانیم کارهایی مانند صحبت کردن و جویدن را انجام دهیم.
سندروم مفصل گیچگاهی فکی چیست؟
زمانی که برای این مفصل، استخوان ها، رباط یا یا عضلات مرتبط با این مفصل مشکلی ایجاد شود میگویند که شخص دچار سندروم مفصل گیجگاهی فکی یا TMJ شده است. علاوه بر درد شدید در محل مفصل در نزدیکی گوش، یک اختلال TMJ ممکن است باعث بروز سردرد، درد گوش، سفتی گردن و ایجاد صدای کلیک مانند حین باز و بسته کردن دهان شود.
علائم سندروم مفصل گیجگاهی فکی چیست؟
درد صورت یا درد مفصل گیجگاهی
درد ناشی از اختلال TMJ اغلب به عنوان یک درد عمیق توصیف می شود که از مفصل نامبرده به سمت فک تحتانی و پشت گردن منتقل میشود. با حرف زدن، حرکت فک ها، جویدن و رفتارهای مشابه این درد شدیدتر میشود.
درد گوش
در گوش نیز یکی دیگر از علائم بیماری مفصل گیجگاهی فکی است که با حرکت فک بدتر هم میشود. خستگی و وزوز گوش ممکن است در کنار درد گوش نیز از علائم این سندروم باشند.
اختلال عملکرد فک
در این عارضه ممکن است موارد شدیتری مثل صدا دادن فک حین باز و بسته شدن دهان، دندان قروچه، قفل شدن فک و .. نیز مشاهده شود که البته این علائم مشخصا بیشتر در اوایل صبح رخ میدهند.
سایر علائم احتمالی سندروم مفصل گیجگاهی فکی عبارتند از:
- اسپاسم و گرفتگی عضلات فک پایین
- چشم درد
- درد بازو و کمر
- سرگیجه
- کاهش کیفیت خواب
عوامل خطر و علل سندروم گیجگاهی فکی
در ابتدا تصور می شد که اختلالات TMJ تنها به دلیل عدم هماهنگی یا عدم تراز دندان های فوقانی و تحتانی ایجاد میشود. اما امروزه متخصصان معتقدند که عوامل دیگری به جز عدم هماهنگی فک ها و دندان های بالا و پایین با هم میتوانند در شکل گیری این سندروم نقش داشته باشند. برای مثال عوامل عاطفی و محیطی نیز در شکل گیری این بیماری نقش دارند.
مهمترین علل سندروم مفصل گیجگاهی فکی عبارتند از:
- وارد شدن ضربه یا تروما به فک یا مفصل
- عوامل روانشناختی مانند اضطراب، استرس یا افسردگی
- وضعیت قرار گیری نامناسب سر و گردن
- افزایش آگاهی و حساسیت در مورد درد
- برخی از جنسیت ها، قومیت ها یا نژادها بیشتر با این عارضه درگیرند. برای مثال اختلالات TMJ در زنان و قفقازی ها بیشتر از آفریقایی آمریکایی است
علاوه بر این بیماری مفصل گیجگاهی ممکن است ناشی از یک مشکل یا بیماری زمینه ای دیگر باشد. برخی از این بیماری ها که در شکل گیری اختلالات TMJ نقش دارند عبارتند از:
- اختلالات خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید
- فیبرومیالژیا
- آپنه خواب
- بیماری های دژنراتیو مفصل
- اضطراب یا سایر اختلالات روانپزشکی که منجر به گرفتگی مزمن فک یا دندان قروچه میشود
- مال اکلوژن دندان
- آنکیلوگلوزیا
- مشکلات ساختاری در بدو تولد
تشخیص سندروم مفصل گیجگاهی فکی
تشخیص اختلال TMJ مبتنی بر سابقه پزشکی و معاینه جسمی است که اغلب توسط پزشک مراقبت های اولیه یا یک متخصص گوش و حلق و بینی (گوش و حلق و بینی) انجام می شود.
تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی
در طول اخذ تاریخچه پزشکی یا شرح حال گیری، پزشک از شما درمورد دردتان مانند شدت، محل و کیفیت آن و همچنین آنچه درد شما را بدتر یا بهتر می کند سوالاتی خواهد پرسید. پزشک همچنین درباره علائم مرتبط (مانند سردرد) و محرکهای احتمالی (به عنوان مثال ، تروما یا سابقه دندان قروچه دندان) سؤال خواهد کرد.
هدف این سؤالات نه تنها تشخیص اختلال TMJ بلکه رد شرایط تقلید مشابه زیر است:
- مشکل دندانپزشکی
- میگرن
- نورالژی تریژمینال
- سنگ بزاق
- سینوزیت
در طی معاینه جسمی ، پزشک با دقت به دنبال علائم مال اکلوژن خواهد گشت و میزان چرخش یا محدوده حرکت مفصل گیجگاهی را بررسی میکند تا بهتر بتواند مشکل شما را تشخیص دهد.
تصویربرداری
آزمایشات تصویربرداری مانند اسکن اشعه ایکس، توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) می توانند در تشخیص اختلال TMJ کمک کنند (به خصوص اگر سابقه پزشکی و یافته های معاینه فیزیکی مبهم یا نامشخص باشد.) آزمایشات تصویربرداری همچنین می تواند به مرتب کردن شرایطی که ممکن است باعث درد یا تشدید درد TMJ شود کمک کند.
درمان سندروم مفصل گیجگاهی فکی
درمان مفصل گیجگاهی ابتدا با روش های ساده و محافظه کارانه آغاز میشود. انواع شیوه های درمان اختلال TMJ در ادامه توضیح داده شده است.
مراقبت از خود
استراحت فک، مصرف غذاهای نرم و استفاده از کمپرس گرم روی مفصل نامبرده می تواند به تسکین درد و التهاب مرتبط با اختلال TMJ کمک کند. درگیر شدن در تمرینات کششی فک و تکنیک های آرامش بخش و کاهنده استرس نیز ممکن است مفید باشد.
دارو درمانی
داروهای مسکن بدون نسخه (مانند داروی ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID) ایبوپروفن) می توانند ناراحتی مرتبط با اختلال TMJ را کاهش دهند. برای افرادی که اسپاسم عضلانی مربوط به فک تحتانی دارند، ممکن است یک شل کننده عضلانی تجویز شود.
تغییرات رفتاری یا تغییر عادات
متوقف کردن رفتارهای تحریک آمیز و یا تحریک کننده یکی دیگر از مؤلفه های مهم در درمان سندروم مفصل گیجگاهی فکی است. این بدان معنی است که مبتلایان به اختلال TMJ باید از جویدن یخ، دندان قروچه و موارد خودداری کنند.
عمل جراحی مفصل گیجگاهی فکی
به ندرت و در موارد خیلی شدید، مانند زمانی که تروما به ناحیه TMJ وارد شده باشد یا بیمار از درمان های محافظه کارانه استقبال نکرده باشد و در صورت تجربه درد شدید احتمالا عمل جراحی فک ضروری ترین درمان برای برطرف کردن این عارضه است.
